کشاورزی ستون فقرات و زیربنای اولیه تمامی اقتصادهای پویا در دنیا با درجات متفاوت توسعه یافتگی است. در واقع بخش کشاورزی منبع تامین امنیت غذایی، امنیت معیشتی جامعه روستایی و به طور عام یک شیوه زندگی است که آداب، سنن و گذشته فرهنگی کشورها را حفظ میکند.
به همین دلیل رونق بخش کشاورزی به طور قابل توجهی به پیشرفت اقتصاد کشور کمک و آن را تقویت میکند. در بخش کشاورزی ایران با حدود چهار میلیون و چهارصد هزار بهرهبردار مستقیم و تولید در حدود 120 میلیون تن در سال بخش عمده غذای مورد نیاز کشور تأمین می گردد.
ضمن اینکه ایران روی کمربند نیمه خشک کره زمین واقع شده است و از شرایط مطلوبی در رابطه با ذخائر آب های زیرزمینی روبرو نیستیم و به دلیل برداشت بی رویه از سفرهای آب زیرزمینی و کاهش بارش ها، برنامه ریزی های
کشاورزی در ایران باید به سمت کاهش سطح زیر کشت و کاهش چشمگیر مصرف آب حرکت کند.
به همین دلایل اجرای اقداماتی که موجب رشد تولید گردد و از سوی دیگر زمینه ساز کاهش مصرف آب باشد یکی از مهمترین مباحث در برنامه ریزی کشاورزی ایران محسوب میشود. در واقع نود تا نود و دو درصد آب مصرفی کشور در بخش کشاورزی است و صنعت نیز حدود چهار درصد آب را مصرف می کند و مابقی آن صرف آب شرب، پخت و پز، استحمام، ساخت و ساز و... می گردد.
پس آیتم کاهش میزان مصرف آب در کشاورزی کشور ما یک مقوله بسیار حائز اهمیت و کاملا مهم است که باید به سمت مصرف صحیح آب در بخش کشاورزی حرکت کنیم و این یک اجبار جدی می باشد، در غیر اینصورت بحران کم آبی هر روز عمیق تر از دیروز می گردد.
در چنین شرایطی رعایت الگوی کشت حائز اهمیت می باشد. الگوی کشت یا جانمایی صحیح تولید بر اساس پتانسیلهای طبیعی، اصول اقتصادی و سیاستهای استراتژیک کشور است و به عبارت دیگر این سه هدف فنی، اقتصادی و استراتژیک، الگوی کشت را تشکیل میدهد.
در واقع برنامه ریزی الگوی کشت یک نظام برنامه ریزی برای تحقق آمایش سرزمین در بخش کشاورزی است و از الزامات تئوریهای توسعه این بخش به شمار میرود. طرح الگوی کشت برنامهای است که به کشاورزان کشور توصیه میکند که چه محصولی را در کجا و به چه میزان بکارند.
در دولت سیزدهم و طبق قانون بودجه سال ۱۴۰۱ کل کشور مصوب جلسه علنی بیست و پنجم اسفند سال ۱۴۰۰مجلس شورای اسلامی و بر اساس بند (ب) تبصـره هشت این قانون، وزارت جهاد کشاورزی مکلف به ابلاغ الگوی کشت کشور در سال کشاورزی قبل شده است.
محدوده هدف این طرح در سی و دو استان کشور، اراضی زیر کشت و آیش زراعی و باغی بوده که بر اساس نقشه اقلیم کشاورزی ایران (ACZ)، 26 اقلیم کشاورزی را تشکیل می دهد. الگوی کشت ملی براساس چارچوب تلفیق و پردازش اطلاعات در یک برنامه ریزی ریاضی چند هدفه طراحی شده است.
در این چارچوب اطلاعات تناسب اراضی دریافت، با داده های اطلاعات گیاهی انطباق و همچنین با اطلاعات نیاز آبی که از سامانه نیاز آبی گیاهان اخذ شده و سپس از طریق مدل سازی چند هدفه و برمبنای رویکردها و ویژگی های هر منطقه، الگوی کشت پیشنهادی برای اجرا در سال زراعی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ مبتنی بر سیاستها و راهبردهای کلان کشورودر شرایط طبیعی طراحی شد.
برنامه الگوی کشت هر آنچه ظرفیت واقعی بخش کشاورزی است را آشکار کرده و تولید را به مکانهای صحیح در بازههای زمانی مشخص منتسب میکند، بنابراین هدف از تدوین و اعلام برنامه الگوی کشت در گام نخست انجام نوعی از آمایش سرزمین در بخش کشاورزی است.
برای اجرای الگوی کشت قوانین بازدارنده نیاز است که به دلیل مالکیت خصوصی در بخش کشاورزی به آن نیازمند هستیم زیرا روشهای ارشادی در شرایط فعلی کشور از کارآیی اندکی برخوردارند، پس باید به دنبال سیاست های تشویقی رفت.
در سراسر جهان، برای اجرای الگوی کشت بدون اعمال تنبیه و استفاده از قوه قهریه از سیاست های تشویقی استفاده میشود که این روشها عبارتند از اثرگذاری بر قیمت تمام شده، نظام تعرفه، تخصیص آب، ایجاد بازارهای صادراتی در خارج از کشور و کمک به رونق آن، تخصیص یارانه به مصرف کننده یا کالای نهایی، خرید تضمینی و غیره.
ضمن اینکه در کشور ما نیز از برخی از روشهای فوق استفاده میشود اما عمده ترین این روشها اثرگذاری بر قیمت تمام شده است که ما کمتر به آن توجه میکنیم. یکی از اهداف این طرح مدیریت بهره وری آب است. یعنی هرچقدر آب قابل برنامه ریزی در اختیار بخش کشاورزی قرار گیرد، این برنامه تطابق بین تخصیص و تولید محصول را بر اساس همان سه هدف فنی، اقتصادی و استراتژیک برقرار میکند. بنابراین اصل این برنامه بر بهینه سازی تولید است.